Πόσα τριαντάφυλλα επιτέλους;

από: Serguey Borisov

Η ψυχή του ρόδου - John William Waterhouse, 1908

Ρωτήστε οποιαδήποτε πωλήτρια στα καταστήματα αρωμάτων για την φυσικότητα ενός αρώματος από οποιαδήποτε μάρκα και θα λάβετε την απάντηση "Διαθέτουμε μόνο τα καλύτερα, εξολοκλήρου φυσικά αρώματα". Α, μπα; Κάθε μπουκαλάκι τουChanel No.5, του κλασσικότερου δώρου προς τις γυναίκες για τον περασμένο αιώνα, περιέχει 12 τριαντάφυλλα περιτριγυρισμένα από 1000 ανθάκια γιασεμί, συν υλάνγκ-υλάνγκ, βετιβέρ και σανδαλόξυλο συν συνθετικές αλδεύδες και μόσχο....Κατάρχήν αυτό θα μπορούσε να είναι το τέλος της αναζήτησης: Yπάρχει κάτι εξολοκλήρου φυσικό στα αρώματα της σύγχρονης αρωματοποιίας*; [*Εννοούμε την αρωματοποιία από τα τέλη του 19ου αιώνα]

Αλλά θα το πάμε πιο μακριά. Φτάνουν αυτά τα 12 τριαντάφυλλα για ένα μπουκαλάκι 30ml parfum; 

Mόλις 4 χιλιόμετρα έξω από την πόλη Grasse στην νότιο Γαλλία υπάρχει μια μυρωδάτη φάρμα. Η οικογένεια του Joseph Mul καλλιεργεί το Μαγιάτικο τριαντάφυλλο [το εκατόφυλλο που λέμε εμείς στην Ελλάδα] για 5 συνεχείς γενιές. Το σύνολο της συγκομιδής, δηλαδή 35 με 40 τόνοι πετάλων από την Grasse τον χρόνο γίνονται αντικείμενο απόσταξης εδώ μόνο για το καθαρό άρωμα (extrait de parfum) του No.5. (Τριαντάφυλλο από άλλες πηγές και συνθετικές εσάνς χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του Νο.5 eau de parfum και eau de toilette καθώς και για άλλα αρώματα της Chanel). Παρόλο που ο αριθμός αυτός ολοφάνερα δεν είναι αρκετός ο αρωματοποιός της Chanel, o Jacques Polge, ουδέποτε τους ζήτησε να αυξήσουν την παραγωγή...μόνο να κρατήσουν την ποιότητα σε σταθερό επίπεδο. Το 1987 η εταιρεία Chanel ήρθε σε εμπορική συνεργασία με την οικογένεια Mul ώστε να κρατηθούν οι σοδειλες των ρόδων και του γιασεμιού για την θρυλική ποιότητα του καθαρού αρώματος, και η Chanel έκτοτε αγοράζει την σοδειά εξολοκλήρου, σε καλές τιμές. 

Τώρα πλέον η οικογένεια μαζεύει πέταλα από 50.000 μαγιάτικα τριαντάφυλλα και ανθούς από 60.000 θάμνους γιασεμιού για τα αρώματα Chanel. 

Όταν το 1930 ο Παρισινός σχεδιαστής μόδας Jean Patou αποφάσισε να φτιάξει ένα άρωμα για τους Αμερικανούς πελάτες του, ώστε να τους φτιάξει το κέφι μετά το Κραχ, δεν έμεινε ευχαριστημένος από τα δοκίμια που του παρουσίασε ο αρωματοποιός του, ο Henri Almeras, μέχρι που ο τελευταίος του παρουσίασε την ακριβότερή του φόρμουλα. Κι έτσι γεννήθηκε το Joy, κάθε μπουκάλι του οποίου περιέχει ένα κρυμμένο μπουκέτο από 330 τριαντάφυλλα της Grasse και 10.600 ανθάκια γιασεμιού από την ίδια περιοχή. Έτσι ο Patou με το Joy ξεπέρασε το Chanel No.5 όχι μόνο ως προς τον αριθμό τριαντάφυλλων σε ένα μπουκάλι αλλά και με τη τιμή του. Επί αρκετά μακρό διάστημα ήταν το ακριβότερο άρωμα στον κόσμο. 

Μια φορά κι έναν καιρό το μοναδικό Mαγιάτικο Τριαντάφυλλο της Grasse ήταν το θεμέλιο όλης της γαλλικής βιομηχανίας αρωμάτων. Η πόλη παρήγε 750.000 τόνους πετάλων το χρόνο, πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Tώρα η Grasse παράγει τριαντάφυλλα μόνο για τρεις οίκους, Chanel, Patou και Dior και φυσικά μόνο για τα extrait de parfum. 'Αλλες μάρκες χρησιμοποιούν λιγότερο θρυλικά και ίσως πιο εύχρηστα τριαντάφυλλα από την Βουλγαρία, το Μαρόκο, την Ινδία, την Τουρκία, το Ιράν, την Κίνα και την Ρωσία.  

Βουλγάρικο τριαντάφυλλο

Ο αρωματοποιός Dominique Ropion χρησιμοποιεί Δαμασκηνό τριαντάφυλλο από το Καζανλακ της Βουλγαρίας ως το βασικό συστατικό της αρωματικής του παλέτας για το Editions de Parfums Frederic Malle Portrait of a Lady. Yπάρχουν 600 τριαντάφυλλα μέσα στο μπουκάλι των 100ml EDP. Όμως 600 ρόδα δίνουν μόλις 400mg από όττο ("λάδι") τριαντάφυλλου. Eίναι αυτό αρκετό για να μυρίσει κανείς διακριτά το τριαντάφυλλο; 

Kι ερχόμαστε στο βασικό κομμάτι. Πόσο αιθέριο έλαιο/absolute από τριαντάφυλλο μπορεί να εξαχθεί από ένα και μόνο τριαντάφυλλο και τι ποσοστό αυτού του "ελαίου" απαιτείται για να δώσει μια διακριτή, αυταπόδεικτη οσμή τριαντάφυλλου σε ένα άρωμα; 

Διαφορετικές πηγές δίνουν ελαφρώς διαφορετικά αλλά πολύ κοντινά αποτελέσματα: 3 με 4 τόνοι Δαμασκηνού τριαντάφυλλλου δίνουν 1 κιλό από έλαιο ρόδου με απόσταξη στην Βουλγαρία. 10 τόνοι Μαγιάτικου τριαντάφυλλου δίνουν 1 κιλό ελαίου ρόδου στην Grasse. Η απόδοση διαφέρει λόγω των διαφορετικών τεχνολογιών απόσταξης. 500 Μαγιάτικα τριαντάφθλλα αποτελούν 1 κιλό πετάλων, για τους υπολογισμούς μας. 

Η κύρια τεχνική στην Grasse χρησιμοποιεί εξάνιο που παράγει 1 κιλό "απόλυτου" από ρόδο (rose absolute) από 1000 κιλά πετάλων. Αυτό λοιπόν είναι αποτελεσματικότερο. Για να καταλάβουμε πόσο φυσικό τριαντάφυλλο και συνθετικά υλικά χρειάζονται για να δημιουργήσουν ένα γιγαντιαίο φάντασμα ρόδου, ας θυμηθούμε μερικά κλασικά αρώματα τριαντάφυλλου. Πχ. το υπέροχο, γλυκό και πλούσιο άρωμα ρόδου του Guerlain Nahema.

Περιέχει μόλις 0.5% (!!!) "απόλυτου τριαντάφυλλου" (χωρίς να υπολογίζουμε στην μέτρηση το οινόπνευμα, το νερό, την βαφή κλπ, μόνο το καθαρό αρωματικό υλικό). 

Μα φτάνει αυτό; 

Ναι, ιδιαίτερα αν σκεφτούμε ότι αυτό υποστηρίζεται από κάποια από τα πιο δυνατά υλικά με άρωμα τριαντάφυλλο, το alpha-damascone  (σε ποσοστό μόλις 1%). Κετόνες ρόδου (άλφα- βήτα damascones και άλφα-βήτα-γάμμα damascenones) είναι αναπόσπαστα συστατικά του ίδιου του αποστάγματος τριαντάφυλλου. Η συμμετοχή τους σε αυτό που αναγνωρίζουμε ως "τριαντάφυλλο" μυρίζοντάς το είναι και η μεγαλύτερο στο μπουκέ των ουσιων του, κι ας συμβάλλουν μόνο ελάχιστες μονάδες στο εκατοστιαίο ποσοστό. 

Παράγονται με χημική σύνθεση. Κι έτσι τώρα τα αρώματα ρόδου μπορούν να είναι πιο εκφραστικά, μπαρόκ, λαμπερά ή ακόμα και "διάφανα". Για παράδειγμα αν έχετε δοκιμάσει το Annick Goutal Ce Soir Ou Jamais, σίγουρα θυμάστε την πλούσια μυρωδιά ρόδου. Το Τούρκικο τριαντάφυλλο στο άρωμα υποστηριζόταν από μια τεράστια δόση βήτα δαμασκενόνης (μιλάμε για ποσοστό 0.45%, που θεωρείται υπερδόση) κι έτσι αυτό το άρωμα-τριαντάφυλλο είναι ένα συντριβάνι ροδί σαμπάνιας!

Κι άλλα παραδείγματα; To Yves Saint-Laurent Paris, ένα κλασσικό κι αγαπημένο άρωμα τριαντάφυλλο περιέχει μόλις 0.5% έλαιο φυσικού ρόδου από την Τουρκία. Το Guerlain Rose Barbare βασίζεται σε 0.2% absolute από Μαγιάτικο τριαντάφυλλο και 0.5%Δαμασκηνού από την Βουλγαρία. 

Η δόση ρεκόρ φυσικού τριαντάφυλλου στα σύγχρονα αρώματα ετέθη με τον Edouard Flechier για το Editions de Parfums Frederic Malle Une Rose (1%), ενώ το ρεκόρ Δαμασκηνού absolute ρόδου ανήκει στο Serge Lutens Sa Majeste La Rose (2%).

Σκεφτείτε για ένα λεπτό. Όταν ένα εκατοστό της αρωματικής φόρμουλας είναι έλαιο τριαντάφυλλου, αυτό αποτελεί παγκόσμιο ρεκόρ. Επίσης σκεφτείτε ότι από το eau de toilette στο extrait de parfum η συμπύκνωση διαφέρει από 10% προς 25% επί βάρους (το υπόλοιπο αποτελείται από οινόπνευμα, νερό, πρόσθετα και χρώματα). 

Aς πάμε κατευθείαν σε γεγονότα. Υπαρχουν 600 ρόδα σε κάθε μπουκάλι Une Rose 100 ml Ένας ψεκασμός στον αέρα του Editions de Parfums Frederic Malle Une Rose, you απελευθερώνει 3 ως 4 τριαντάφυλλα!

Άλλη μια ερώτηση αναδύεται. 

Γνωρίζουμε ότι το ρόδο είναι ένα άρωμα από μόνο του, αν πολύπλοκο μείγμα από περισσότερα από 400 χημικά συστατικά, αρωματικά και μη αρωματικά. Αν η αρωματική σύνθεση περιέχει όχι μόνο έλαιο ρόδου αλλά και πρόσθετες δαμασκενόνες και οξείδια ρόδου, λιναλούλ, σιτρονελλόλη, νερόλη και γερανιόλη -συστατικά που αποτελούν μέρος του αιθέριου έλαιου του ρόδου και του "απόλυτου" ρόδου; Μπορούμε να θεωρήσουμε τις συνθετικές προσθήκες μη φυσικές; Πράγματι καμμία "μύτη" επαγγελματίας δεν μπορεί να διακρίνει τις χημικά καθαρές ουσίες (φυσικές ή συνθετικές) είτε σε μείγμα είτε σκέτες. 

Aς υποθέσουμε ότι ο αρωματοποιός θέλει να ενισχύσει μία πλευρά του ρόδινου προφίλ -ίσως την διάφανη φρεσκάδα του ή την φρέσκια πλευρά του βατόμουρου που διαθέτει. Για παράδειγμα ο Pierre Guillaume ήθελε να περάσει από όλες τις φάσεις του λουλουδιού στο... "κάψιμο του ρόδου" του, το Parfumerie Generale PG13 Brulure de Rose, από το μπουμπούκι μέσα στον πράσινο θάμνο, στην μέθη των ανθών μέχρι τα ξερά πέταλα που έχουν πατηθεί στο χώμα. Δημιουργεί όλες αυτές τις φάσεις με τονισμούς που προέρχονται από συνθετικής προέλευσης υλικά. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι λόγω αυτών των προσθηκών το άρωμα και η μυρωδιά του έγιναν μη φυσικά ή ακόμα και επικίνδυνα; Όχι. Έχει ο αρωματοποιός το δικαίωμα να παρεκλίνει από την φυσική μυρωδιά των πραγμάτων; Ναι, βέβαια! Ειδάλλως, τι είναι η τέχνη της αρωματοποιίας αν όχι η εξέλιξη των φυσικών αρωματικών εννοιών;

H προσθήκη μορίων δεν είναι τόσο διαφορετική από την προσθήκη ελαίου γερανίου στο έλαιο ρόδου (άλλωστε τα δυό τους μοιράζονται ως κοινό οσφρητικό μόριο την γερανιόλη) ή να αναμείξεις γαρύφαλλο ανθό ή σανδαλόξυλο στο ροδέλαιο (επίσης υπάρχει κοινό μόριο σε όλα, η ευγενόλη). Αυτή είναι η λογική που διέπει την αρχιτεκτονική του αρώματος. 

Θα έπρεπε να θεωρούμε ένα τριανταφυλλένιο άρωμα που δημιουργήθηκε εξολοκλήρου από βιομιμητικά συστατικά ως φυσικό; Mπορούμε να προσθέσουμε κάτι που θα έκανε το άρωμα πιο ανθεκτικό, ή πιο αιθέριο, πιο πικάντικο ή πιο δροσερό; Λόγου χάη οι αρωματοποιοί έχουν δημιουργήσει "βάσεις" ρόδου, όπως η Wardia, Dorinia, Cetylia, Damascenia από την Firmenich και η Rose Givco από την Givaudan, όπως και μεμονωμένα ροδο-μόρια, σαν το Centifolether και το Rosalva.

Το Guerlain Chamade λατρεύεται από όλους τους οπαδούς της εταιρείας. Φθίνει η αγάπη σας όταν ανακαλύπτετε ότι η βάση Damascenia της Firmenich παίζει μείζονα ρόλο στην δημιουργία του; Συνθετικά χαρακτηριστικά ήταν κομβικής σημασίας στην επιτυχία του François Coty's success—το διάσημο La Rose Jacqueminot (1906) και το εικονικό Coty Chypre (1917) είναι βασισμένα στην ροδινόλη, στη φεναιθυλική αλκοόλη, ιονόνες και κάποια άλλα συνθετικά μόρια. Οπότε τα νέα μόρια κάνουν το άρωμα των ρόδων καλύτερο ή χειρότερο; Πρέπει να μένουμε με την μυρωδιά του "απόλυτου" του ρόδου...ή να αφήσουμε τους αρωματοποιούς να παίξουν μαζί του για να βρούν νέες ευωδιές και την αναγκαία ποικιλία και καινοτομία; 

H ίδια ιστορία συνεχίζεται με το γιασεμί. 

Οχτώ εκατομμύρια άνθη γιασεμιού ζυγίζουν ένα τόνο και παράγουν μόνο ένα κιλό "απόλυτου" γιασεμιού. Ο Ernest Beaux  χρησιμοποίησε 4% στην φόρμουλα του Chanel № 5 . Ακόμα και τότε ήταν απαγορευτικά ακριβό και ο αρωματοποιός προέβη σε αυτήν την απόφαση ώστε να αποτρέψει τους μιμητές που θα κυκλοφορούσαν ενδεχομένως ένα παρόμοιο άρωμα σε πολύ χαμηλή τιμή. Για την μοντέρνα αρωματοποιία αποτελεί ιστορία!

Κι ας μην κατηγορούμε την IFRA ή τους διοικητές αρωματοποιών που είναι αποτελεσματικοί. Οι οικονομικές "βάσεις" γιασεμιού χρησιμοποιούνται σε 80% των αρωμάτων ήδη από την δεκαετία του 1950!! Στα σύγχρονα αρώματα η μέγιστη συγκέντρωση σε γιασεμί φυσικής προέλευσης είναι γύρω στο 1%. Ο Christopher Sheldrake χρειάστηκε μόλις 0.35% "απόλυτου γιασεμί" για να δημιουργήσει το A La Nuit, ένα από τα καλύτερα σύγχρονα αρώματα γιασεμιού. 

Βενζοασετάτη, λιναλούλ, ινδόλη, cis-ζασμόν και βέβαια Hedione (ένα μόριο εργαστηριακά παρασκευασμένο) με τις σύγχρονες του παραλλαγές (δηλ. Hedione HC, Paradisone, Splendione, Delphone, Magnolione, Veloutone) βοηθούν ώστε να κάνουν τα σύγχρονα αρώματα γιασεμιού πιο προσβάσιμα και πιο ελκυστικά. 

Με τον τρόπο αυτό οι αρωματοποιοί χρειάζονται μόνο λίγο φυσικό έλαιο για να δημιουργήσουν ένα ζωντανό λουλουδάτο άρωμα, ιδιαίτερα όταν τα έλαια είναι ακριβά. Υπάρχουν λοιπόν ακόμα φυσικά συστατικά στα σύγχρονα αρώματα. 

Μα ναι, σίγουρα. 

Εκτός από τα ακριβά φυσικά αποστάγματα ρόδου, ίριδας, διατσέντου, υπάρχουν και φθηνότερα φυσικά έλαια. Όπως η λεβάντα και η λεβαντίνη, το πατσουλί, η βετιβερία, ο κέδρος, η κανέλα, το πορτοκάλι, το λεμόνι...Όλα τους έχουν μια τεράστια αγορά. Παρεμπιπτόντως το πατσουλί είναι το δημοφιλέστερο φυσικό συστατικό αυτήν την στιγμή, με ετήσια παραγωγή και κατανάλωση στους 1000 τόνους. Κι αν είναι στ'αλήθεια αναγκαίο να γράψει κανείς διαγημιστικά κείμενα σχετικά με το ποσοστό φυσικότητας των αρωμάτων μιας εταιρείας, τότε μπορεί κανείς πάντοτε να χρησιμοποιήσει φθηνά φυσικά έλαια. Ή να χρησιμοποιήσει τα μεμονωμένα μόρια οργανικής προέλευσης, τα λεγόμενα ¨απομονωμένα" (isolates) όπως η ροδινόλη που αναφέραμε παραπάνω. Επίσης έχει την επιλογή να χρησιμοποιήσεις "ενισχυμένα", "βελτιωμένα" φυσικά συστατικά, όπως το Vetiver Coeur που παράγουν τα εργαστήρια Monique Remy υπό την εποπτεία της IFF. 

Τέλος η πίστη, είτε στη μητέρα φύση είτε στην παντοδύναμη χημεία, μπορεί να κάνει θαύματα. Αν δεν μπορείς να δημιουργήσεις μια θρησκεία γύρω από το άρωμα που παράγεις, τότε μπορείς να περάσεις τον χρόνο σου παίζοντας με αυτό!

Peter Severin Kroyer, πορτραίτο της συζύγου του, Marie

Εντούτοις θέλω κλείνοντας να δώσω την προσωπική μου άποψη.

Δεν έχει σημασία το ποσοστό ενός συγκεκριμένου συστατικού ένας αρωματοποιός βάζει μέσα σε ένα άρωμα. Δεν έχει σημασία αν είναι φθηνό ή ακριβό υλικό, σπάνιο ή κοινό έλαιο. Να τι έχει σημασία: είναι το άρωμα όμορφο ή όχι; Μπορεί να συγκινήσει και να σε βγάλει από τον χώρο και τον χρόνο; Mπορεί να αγγίξει τις ψυχές και να κάνει τους ανθρώπους να αναπηδήσουν από χαρά; Mπορεί να σε κάνει να δακρύσεις; 

Με τα αρώματα όπως και με τη μουσική και τα εικαστικά, οι συγκεκριμένες νότες ή τα χρώματα που χρησιμοποιούνται δεν είναι σημαντικά. Το να ξυπνήσεις την ψυχή για να αισθανθεί είναι μακράν το σημαντικότερο.